Trước khi ngừng bút, tôi không thể không kể qua những nguy hiểm đang rình rập bạn. - Sao? Ông bảo tôi luyện trí óc ngoài đường đông nghẹt người ta ư? Thời giờ quý hơn tiền bạc nhiều.
Tôi đề nghị với bạn, mới đầu nên in ít như vậy. Hạnh phúc của bạn - cái vật quý ta cố nắm chặt mà nó vãn cứ thoát được ấy - cũng tuỳ thuộc vấn đề đó. Quên mục đích đi, chỉ nghĩ tới miên chung quanh bạn thôi, và sau một thời gian, có lẽ vào lúc mà không ngờ tới nhất, bạn bỗng nhiên tự thấy mình ở một trong một châu thành xinh xắn trên đỉnh một ngọn đồi.
Tôi xin để bạn ở lại đó tới 6 giờ chiều. Và có thể thoả mãn lòng khao khát hiểu biết của ta mà không cần đến văn chương. trong chương trước, tôi đã kể tên Marc Aurele và Epictete.
trọng chương trình là một cách vừa phải, sống một cách không quá khắc khổ, mà cũng không thả lỏng quá, là một việc không dễ dàng lắm như những người thiếu từng trải thường tưởng lầm đâu. Sự mong mỏi mà không được thoả mãn có thể làm cho y luôn bứt rứt. Nhưng dù giàu đến bậc nào, bạn cũng không thể mua lấy được một phút.
Lúc nào có dư thời giờ thì tôi sẽ đọc. Các triết gia đã giảng-nghĩa không gian mà không giảng nghĩa thời gian. Lẽ ấy có vẻ đương nhiên.
Riêng tôi, tôi nghĩ không có gì hợp thời bằng những tư tưởng của Marc Aurele hay Epictete; sách của hai ông rực rỡ những lý lẽ thông thường, áp dụng được vào đời sống hàng ngày của hạng trung nhân như bạn và tôi. Buổi tối bạn đọc một chương đi - thường ngắn lắm, không dài đâu - rồi sáng hôm sau tập trung tư tưởng vào chương ấy. Ở đây tôi chỉ muốn nhắc các bạn bẩm sinh không yêu văn rằng không phải chỉ có văn chương là nguồn độc nhất để hiểu biết.
Nhưng nhất cử có thể lưỡng tiện thì sao bạn không tập trung vào cái gì hữu ích? Chẳng hạn - đây chỉ là một thí dụ thôi -chẳng hạn tập trung tư tưởng vào một chương của Marc Aurele hay Epictete (hai triết gia La Mã thời cổ đại). Phần đông chúng ta không ra khỏi châu thành chúng ta ở, cũng không chịu kêu xe lại công ty du lịch hỏi giá tiền một cuộc du hành tới La Mecque. Có thời giờ thì bạn có thể kiếm ra được tiền bạc - thường là như vậy.
Chính vì muốn thực hành chân lý sâu xa thường bị bỏ quên đó (chân lý ấy không phải tôi tự tìm ra đâu) mà tôi đã xem xét một cách thực tế và tỉ mỉ sự tiêu phí thời gian mỗi ngày. Những phút ấy phải thiêng liêng, hoàn toàn thiêng liêng như buổi tập diễn kịch hoặc một cuộc đấu quần vợt. Nhưng những điều tôi nói về âm nhạc có thể áp dụng vào những nghệ thuật khác.
Bạn là một thư ký ngân hàng và chưa đọc tiểu thuyết hấp dẫn của Walter Bagehot nhan đề là "Đường Lombard" ư? Thưa bạn, nếu bạn đọc cuốn đó, đọc kỹ nó một giờ rưỡi ba buổi tối trong tuần, bạn sẽ thấy công việc của bạn say mê tới mức nào. Lúc này, tôi không cần biết đến nguyên tắc của bạn ra sao. Và có thể thoả mãn lòng khao khát hiểu biết của ta mà không cần đến văn chương.
Mà trong luyện trí, một yếu tố quan trọng nhất là phải thấy gắng sức, khó nhọc, thấy nửa muốn làm, nửa muốn bỏ; cảm giác đó không thể có được, khi ta đọc tiểu thuyết. Trong chương trình hàng ngày, tôi không dự tính thời giờ đọc báo. Bạn phải sống với số thời gian là 24 giờ một ngày.